CPTPP cũng là FTA đầu tiên mà Chính phủ có Kế hoạch thực hiện CPTPP, trong đó có xây dựng pháp luật là nhóm nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu, với nhiều văn bản pháp luật cần được xây dựng mới hoặc điều chỉnh, bổ sung. Công tác xây dựng pháp luật thực thi CPTPP trở thành điểm khác biệt nổi bật của Hiệp định so với 10 FTA đang thực thi trước đó của Việt Nam. Phần này đưa ra bức tranh tổng quan về hoạt động xây dựng pháp luật thực thi CPTPP thông qua việc diễn giải các vấn đề cơ bản của hoạt động xây dựng pháp luật thực thi CPTPP ở Việt Nam (Mục I) và từ đó nhận diện các nhiệm vụ xây dựng pháp luật cụ thể nhằm thực thi CPTPP của Việt Nam (Mục II).

Đây sẽ là các thông tin tiền đề quan trọng để rà soát, đánh giá hiệu quả hoạt động xây dựng pháp luật thực thi CPTPP của Việt Nam trong giai đoạn vừa qua (2019-2021) và sự chuẩn bị cho công tác này ở những năm tiếp theo trong tiến trình thực thi Hiệp định quan trọng này.

Lược sử về CPTPP

CPTPP  đã  trải  qua  một  số  lần  đổi  tên  trong  suốt  một  thập  kỷ  rưỡi  tồn  tại.    Ban  đầu CPTPP có  tên  là  P4,  lần  đổi  tên  đầu  tiên  của  hiệp  định  này  có  hiệu  lực  vào  năm  2006, khi  New  Zealand,  Chile,  Singapore  và  Brunei  ký  Hiệp  Định  Đối  Tác  Kinh  Tế  Xuyên Thái  Bình  Dương.  Năm  2010,  Hoa  Kỳ,  Úc,  Việt  Nam  và  Peru  đã  tham  gia  đàm  phán với  các  thành  viên  P4  và  để  thể  hiện  sự  gia  tăng  về  số  lượng  thành  viên,  hiệp  định được  đổi  tên  thành  TPP.  Trong  những  năm  tiếp  theo,  Malaysia  (2010),  Canada  (2012), Mexico (2012) và Nhật Bản (2013) cũng tham gia đàm phán. Các  cuộc  đàm  phán  TPP  kết  thúc  vào  năm  2015  và  tất  cả  12  thành  viên  đã  ký  hiệp định  vào  năm  2016.  Tuy  nhiên,  vào  năm  2017,  Hoa  Kỳ  đã  thông  báo  cho  các  thành viên khác rằng họ không có ý định thông qua hiệp định này. Việc  Hoa  Kỳ  rời  khỏi  TPP  đã  làm  đình  trệ  tiến  trình  phê  chuẩn  hiệp  định  và  11  thành viên  còn  lại  đã  họp  để  xác  định  các  bước  hành  động  tiếp  theo.  Sau  nhiều  cuộc  họp trong  suốt  cả  năm  2017,  các  quan  chức  đã  kết  thúc  đàm  phán  và  quyết  định  tên  gọi chính  thức  là  CPTPP  vào  đầu  năm  2018.  Vào  tháng  3  năm  2018,  tất  cả  11  quốc  gia  đã ký hiệp định cập nhật.

Các  quy  tắc  của  CPTPP  quy  định  rằng  hiệp  định  sẽ  có  hiệu  lực  sau  60  ngày  kể  từ  khi có  ít  nhất  một  nửa  số  quốc  gia  thành  viên  (sáu  quốc  gia)  phê  chuẩn  hiệp  định.  Sáu quốc  gia  đầu  tiên  phê  chuẩn  hiệp  định  bao  gồm:  Canada,  Nhật  Bản,  Mexico,  New Zealand,  Singapore  và  Úc.  Úc  là  quốc  gia  thành  viên  thứ  sáu  phê  chuẩn  hiệp  định vào  tháng  10  năm  2018  và  theo  đó,  CPTPP  có  hiệu  lực  vào  cuối  năm  2018.  Đợt  cắt giảm  thuế  quan  đầu  tiên  của  CPTPP,  xóa  bỏ  thuế  đối  với  89%  dòng  thuế  quan,  đã được  thực  hiện  vào  ngày  hiệp  định  có  hiệu  lực  vào  ngày  30  tháng  12  năm  2018.  Theo hiệp  định,  các  bên  tham  gia  CPTPP  thực  hiện  các  đợt  cắt  giảm  thuế  quan  tiếp  theo mỗi  năm  một  lần  cho  đến  khi  thuế  quan  được  xóa  bỏ  (hoặc  giảm  bớt).  Điều  này  có nghĩa  là  đợt  cắt  giảm  thuế  quan  của  “năm”  thứ  hai  có  thể  diễn  ra  chỉ  một  tuần  sau đợt  cắt  giảm  đầu  tiên,  vào  tháng  1  năm  2019. 

Cùng  tháng  đó,  Hiệp  Định  có  hiệu  lực đối  với  Việt  Nam  và  ngay  lập  tức  Việt  Nam  thực  hiện  đợt  cắt  giảm  thuế  quan  đầu tiên.  Sáu  quốc  gia  đã  phê  chuẩn  CPTPP  có  thể  lựa  chọn  họ  có  muốn  Việt  Nam  thực hiện  “bắt  kịp  thuế  quan”  hay  không  (ví  dụ:  đợt  cắt  giảm  thuế  quan  thứ  hai  ngay  sau đợt  đầu  tiên,  vào  tháng  1  năm  2019)  hay  để  đợt  cắt  giảm  thuế  quan  thứ  hai  sang năm  sau  mới  thực  hiện.  Ngoại  trừ  Mexico,  tất  cả  các  quốc  gia  đều  chọn  cho  phép Việt Nam “bắt kịp thuế quan”. Năm  2021  là  năm  thứ  tư  cắt  giảm  thuế  quan  đối  với  các  thành  viên  CPTPP.  Tại  thời điểm  soạn  thảo  tài  liệu  này,  có  ba  quốc  gia  thành  viên  –  Brunei,  Chile,  Malaysia  – chưa  phê  chuẩn  hiệp  định,  có  nghĩa  là  hiệp  định  chưa  có  hiệu  lực  đối  với  họ.  Các nền  kinh  tế  khác  cũng  thể  hiện  sự  quan  tâm  đến  việc  tham  gia  hiệp  định:  Tháng  6 năm  2021,  Vương  quốc  Anh  chính  thức  tiến  hành  các  cuộc  đàm  phán  xin  gia  nhập CPTPP.

Các chữ cái “C” và “P” trong CPTPP có nghĩa là gì?

Mặc  dù  TPP  mất  đi  một  thành  viên  vào  năm  2017,  nhưng  cũng  đã  đạt  được  thành tựu,  đó  là  thêm  hai  chữ  cái  vào  tên  hiệp  định.  Cái  tên  TPP  ban  đầu  được  đổi  thành CPTPP sau khi Bộ Trưởng Thương Mại Quốc Tế lúc bấy giờ của Canada, ngài FrancoisPhilippe  Champagne,  đưa  ra  đề  xuất  trong  các  cuộc  đàm  phán,  bổ  sung  chữ  “C”  có nghĩa là Comprehensive (Toàn Diện) và “P” có nghĩa là Progressive (Cấp Tiến).

Ngược  lại,  điều  này  đặt  ra  câu  hỏi,  chúng  ta  muốn  nói  điều  gì  khi  gọi  hiệp  định  này là  hiệp  định  toàn  diện  và  cấp  tiến?  Sau  khi  Hoa  Kỳ  rút  khỏi  hiệp  định,  11  thành  viên còn  lại  quyết  định  sửa  đổi  một  số  phần  của  hiệp  định.  Các  quốc  gia  muốn  xây  dựng mối  quan  hệ  đối  tác  dựa  trên  nguyên  tắc  thương  mại  tự  do,  bao  trùm  và  cởi  mở, một  khái  niệm  được  coi  là  đặc  biệt  cần  được  bảo  vệ  trong  thời  kỳ  chủ  nghĩa  bảo  hộ gia  tăng  trên  toàn  thế  giới.  Các  FTA  cũng  không  còn  được  quan  tâm  do  tâm  lý  phổ biến  cho  rằng  FTA  chỉ  mang  lại  lợi  ích  cho  các  tập  đoàn  đa  quốc  gia  lớn  chứ  không phải  cho  phần  còn  lại  của  xã  hội. 

Với  CPTPP,  có  sự  thúc  đẩy  mở  rộng  thương  mại  tự do  và  cởi  mở  và  đảm  bảo  rằng  thương  mại  được  đề  cập  mang  tính  bao  trùm  –  nói cách khác là toàn diện hơn và cấp tiến hơn. Từ  “toàn  diện”  có  nghĩa  là  làm  cho  hiệp  định  cởi  mở  hơn  với  các  lĩnh  vực  và  doanh nghiệp  khác  nhau.  Các  yếu  tố  toàn  diện  được  thể  hiện  trong  chương  về  SME  và trong  chương  về  doanh  nghiệp  nhà  nước.  Việc  bổ  sung  từ  “cấp  tiến”  được  thể  hiện trong  các  chương  về  quyền  lao  động  và  môi  trường  –  cả  hai  chương  đều  có  quy trình  giải  quyết  tranh  chấp  để  đảm  bảo  sự  tuân  thủ.  Ngoài  ra,  còn  có  các  phần  bổ sung  về  trách  nhiệm  xã  hội  của  doanh  nghiệp  (CSR),  quyền  của  Người  Bản  Địa  và tính  đa  dạng.  Thông  qua  việc  sửa  đổi  hiệp  định,  một  số  điều  khoản  cũng  đã  được loại  bỏ,  như  các  cam  kết  chắc  chắn  về  sở  hữu  trí  tuệ  (ví  dụ:  độc  quyền  thị  trường  và luật  bản  quyền).  Nhìn  chung,  việc  bổ  sung  hai  từ  “cấp  tiến”  và  “toàn  diện”  có  nghĩa là  hiệp  định  đang  cố  gắng  đảm  bảo  tính  bao  trùm  và  cố  gắng  đảm  bảo  rằng  tất  cả các thành phần xã hội đều được hưởng lợi từ FTA này.  Việc  bổ  sung  hai  từ  “toàn  diện”  và  “cấp  tiến”  không  phải  là  lời  giải  thích  đến  sau hành  động  trong  quá  trình  này.  Hai  khái  niệm  này  là  những  khía  cạnh  quan  trọng của  CPTPP,  bằng  chứng  là  chúng  là  hai  chữ  cái  đầu  tiên  trong  tên  của  hiệp  định.

Với  một  nghị  trình  thương  mại  bao  trùm,  nhằm  mở  rộng  lợi  ích  thương  mại  rộng  rãi hơn  cho  các  nhóm  như  SME,  Người  Bản  Địa  và  phụ  nữ,  Canada  sẽ  không  tham  gia bất kỳ FTA nào khi những khái niệm này không được đặt làm trọng tâm. Hy  vọng  cuối  cùng  để  tạo  ra  một  hiệp  định  toàn  diện  và  cấp  tiến  là  các  quan  điểm về  tính  bao  trùm,  thương  mại  cởi  mở,  quyền  lao  động  và  môi  trường  sẽ  tạo  ra  một tiêu  chuẩn  cho  các  FTA  khác,  hy  vọng  một  ngày  nào  đó  sẽ  trở  thành  chuẩn  mực quốc tế.