Ô nhiễm môi trường là gì?

Ô nhiễm môi trường là khái niệm được nhiều ngành khoa học định nghĩa. Dưới góc độ sinh học, khái niệm này chỉ tình trạng của môi trường trong đó những chỉ số hóa học, lí học của nó bị thay đổi theo chiều hướng xấu đi. Dưới góc độ kinh tế học, ô nhiễm môi trường là sự thay đổi không có lợi cho môi trường sống về các tính chất vật lí, hóa học, sinh học mà qua đó có thể gây tác hại tức thời hoặc lâu dài đến sức khỏe của con người, các loài động thực vật và các điều kiện sống khác. 

Dưới góc độ pháp lí: “Ô nhiễm môi trường là sự biến đối của các thành phần môi trường không phù hợp với quy chuẩn kĩ thuật môi trường và tiêu chuẩn môi trường gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật” (khoản 8 Điều 3 Luật bảo vệ môi trường năm 2014).

Có thể thấy điểm chung nhất giữa các định nghĩa nêu trên về ô nhiễm môi trường là chúng đều đề cập sự biến đổi của các thành phần môi trường theo chiều hướng xấu, gây bất lợi cho con người và sinh vật.

Sự biển đổi các thành phần môi trường có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân trong đó nguyên nhân chủ yếu là do các chất gây ô nhiễm. Chất gây ô nhiễm được các nhà môi trường học định nghĩa là chất hoặc yếu tố vật lí khi xuất hiện trong môi trường thì làm cho môi trường bị ô nhiễm. Thông thường chất gây ô nhiễm là các chất thải, tuy nhiên, chúng còn có thể xuất hiện dưới dạng nguyên liệu, thành phẩm, phế liệu, phế phẩm... và được phân thành các loại sau đây:

+ Chất gây ô nhiễm tích lũy (chất dẻo, chất thải phóng xạ) và chất ô nhiễm không tích lũy (tiếng ồn);

+ Chất gây ô nhiễm trong phạm vi địa phương (tiếng ồn), trong phạm vi vùng (mưa axít) và ttên phạm vi toàn cầu (chất CFC);

+ Chất gây ô nhiễm từ nguồn có thể xác định (chất thải từ các cơ sở sàn xuất kinh doanh) và chất gây ô nhiễm không xác định được nguồn (hóa chất dùng cho nông nghiệp);

+ Chất gây ô nhiễm do phát thải liên tục (chất thải từ các cơ sở sản xuất kinh doanh) và chất gây ô nhiễm do phát thải không liên tục (dầu tràn do sự cố ttàn dầu).

Suy thoái môi trường là gì?

Tương tự như ô nhiễm môi trường, suy thoái môi trường là khái niệm dùng để chỉ trạng thái môi trường, trong đó có sự thay đổi về chất lượng và số lượng các thành phần môi trường. Theo khoản 9 Điều 3 Luật bảo vệ môi trường năm 2014 thì:

“Suy thoái môi trường là sự suy giảm về chất lượng và số lượngcủa thành phần môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật”.

Một thành phần môi trường bị coi là suy thoái khi có đầy đủ các dấu hiệu:

Thứ nhất, có sự suy giảm đồng thời cả về số lượng và chất lượng thành phần môi trường đó hoặc là sự thay đổi về số lượng sẽ kéo theo sự thay đổi về chất lượng các thành phần môi trường và ngược lại.

Ví dụ: số lượng động vật hoang dã bị suy giảm do săn bắt quá mức hay diện tích rừng bị thu hẹp sẽ kéo theo sự suy giảm về chất lượng của đa dạng sình học;

Thứ hai, gây ảnh hưởng xấu, lâu dài đến đời sống của con người và sinh vật. Nghĩa là sự thay đổi số lượng và chất lượng các thành phần môi trường phải đến mức gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của con người hoặc gây nên những hiện tượng hạn hán, lũ lụt, xói mòn đất, sạt lở đất... thì mới coi thành phần môi trường đó bị suy thoái.

Số lượng và chất lượng các thành phần môi trường có thể bị thay đổi do nhiều nguyên nhân, ttong đó chủ yếu là do hành vi khai thác quá mức các yếu tố môi trường, làm hủy hoại các nguồn tài nguyên thiên nhiên, sử dụng phương tiện, công cụ, phương pháp hủy diệt trong khai thác, đánh bắt các nguồn tài nguyên sinh vật...

Các cấp độ của suy thoái môi trường cũng được chia thành: suy thoái môi trường, suy thoái môi trường nghiêm trọng, suy thoái môi trường đặc biệt nghiêm trọng, cấp độ suy thoái môi trường đối với một thành phần môi trường cụ thể thường được xác định dựa vào mức độ khan hiếm của thành phần môi trường đó, cũng như dựa vào sô lượng các thành phần môi trường bị khai thác, bị tiêu hủy so với trữ lượng của nó.

Sự khác biệt giữa ô nhiễm môi trường và suy thoái môi trường?

Mặc dù trạng thái môi trường bị ô nhiễm với môi trường bị suy thoái có mối liên hệ nhất định và có nhiều biểu hiện giống nhau song giữa chúng vẫn có sự khác nhau nhất định. Có thể phân biệt chúng dựa vào một số dấu hiệu sau đây:

- Về nguyên nhân gây ô nhiễm, suy thoái môi trường: Ô nhiễm môi trường thường là hậu quả của hành vi thải vào môi trường các chất gây ô nhiễm, chất độc hại, làm nhiễm bẩn, làm ô uế các thành phần môi trường . Theo nghĩa tự, ô nhiễm là thuật ngữ thường đùng để chi sự ô uế, nhiễm bẩn, thiếu toong lành. Còn thuật ngữ suy thoái thường được dùng để chỉ sự giảm sút, thoái hóa, sự cạn kiệt, không còn giữ được chất lượng ban đầu.

- Còn suy thoái môi trường thường là hậu quả của hành vi sử dụng, khai thác quá mức các thành phần môi ttường, làm suy giảm, cạn kiệt các nguồn tài nguyên. Nói cách khác, ô nhiễm môi trường thường bắt nguồn từ hành vi đưa vào môi trường các chất thải loại, các chất độc hại, các chất gây nhiễm bẩn môi trường, còn suy thoái môi trường thường bắt nguồn từ hành vi lấy đi các giá trị sinh thái của các thành phân môi trường, làm suy giảm chất lượng của các nguồn tài nguyên.

Về cấp độ thể hiện: ô nhiễm môi trường thường thể hiện mức độ "cấp tính" cao hơn so với suy thoái môi trường. Ô nhiễm môi trường có thể xảy ra đột ngột, tức thì, trong khoảng thời gian ngắn (phụ thuộc vào số lượng và hàm lượng các chất độc hại đưa vào môi trường). Hiện tượng này có thể gây nên những hậu quả nguy cấp đối với con người và thiên nhiên. Ví dụ: ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước do nhiễm các chất phống xạ, hóa chất độc hại có thể gây nguy hại cùng một lúc, ngay lập tức đến tính mạng, sức khỏe của nhiều người. Ngược lại, suy thoái môi trường lại thể hiện mức độ "mãn tính" cao hơn so với ô nhiễm môi trường. Suy thoái môi trường thường là kết quả của một quá trình thoái hóa, cạn kiệt dần giá trị sinh thái của các thành tố môi trường, làm mất đi các chức năng cơ bản của chúng. Do vậy, hiện tượng này thường gây nên những ảnh hưởng xấu, lâu dài đến đời sống của con người và thiên nhiên.

Về các biện pháp phòng ngừa và khắc phục: Biện pháp chủ yếu để phòng ngừa ô nhiễm môi trường là ngăn chặn hành vi xả thải vào môi trường các chất thải, chất gây ô nhiễm. Còn biện pháp chủ yếu để phòng ngừa suy thoái môi trường là ngăn chặn hành vi khai thác, sử dụng quá mức các thành phần môi trường.

Để khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường thì biện pháp chính là làm sạch môi trường, như thu gom, xử lí chất thải, làm loãng độ độc hại của chất gây ô nhiễm... Còn biện pháp chính để khắc phục tình trạng suy thoái môi trường là khôi phục (phục hồi) chất lượng và số lượng các thành phần môi trường, như gây nuôi các hệ động, thực vật rừng, nguồn lợi thủy sản, cải tạo đất...

Đối với một số thành phần môi trường vừa có thể rơi vào tình trạng bị ô nhiễm đồng thời bị suy thoái như môi trường nước, môi trường đất... thì cần thiết phải áp dụng cả hai biện pháp nêu trên.