*Xem thêm "Sổ tay FTA"

UKVFTA cũng bao gồm các cam kết về các khía cạnh phi thương mại nhưng có liên quan chặt chẽ tới thương mại và có ý nghĩa đặc biệt cho sự phát triển thịnh vượng và bền vững giữa hai nền kinh tế (như lao động, môi trường, trách nhiệm xã hội…). UKVFTA được đàm phán dựa trên nền tảng các cam kết trong EVFTA nên về cơ bản gần như toàn bộ các cam kết về hàng hóa, dịch vụ, mở cửa thị trường đầu tư trong EVFTA vẫn được kế thừa trong UKVFTA với một số điều chỉnh cho phù hợp với mối quan hệ thương mại song phương giữa Việt Nam và Anh. Hiệp định gồm 9 điều khoản; 01 Phụ lục sửa đổi một số điều của lời văn EVFTA; 01 thư song phương trao đổi giữa Việt Nam và Anh; 01 Nghị định thư về quy tắc xuất xứ và 02 Bản Chú giải.

Về thương mại hàng hóa, Anh cam kết sẽ xóa bỏ 85,6% số dòng thuế cho hàng hóa của Việt Nam ngay khi Hiệp định có hiệu lực (từ 01/01/2021), xóa bỏ đến 99,2% số dòng thuế từ 01/01/2027, và 0,8% số dòng thuế còn lại sẽ được hưởng hạn ngạch thuế quan (với thuế nhập khẩu trong hạn ngạch là 0%). Với các cam kết này, nhiều sản phẩm thế mạnh của Việt Nam như thủy sản, hoa quả, cà phê, gạo, dệt may, đồ gỗ… sẽ có lợi thế khi tiếp cận thị trường Anh, đặc biệt khi dư địa của thị trường này vẫn còn rất lớn cho xuất khẩu của Việt Nam. Chẳng hạn như, theo UKVFTA, các sản phẩm tôm của Việt Nam xuất khẩu sang Anh sẽ được xóa bỏ thuế quan còn 0% ngay sau khi Hiệp định có hiệu lực (mức thuế MFN hiện hành Anh đang áp dụng với các sản phẩm tôm dao động từ 12-20%). Hơn 94% trong tổng số 547 dòng thuế rau quả của Việt Nam cũng sẽ ngay lập tức được hưởng mức thuế suất ưu đãi UKVFTA 0%, giúp cho nhiều đặc sản của Việt Nam như vải, nhãn, chôm chôm, thanh long, dứa, xoài… có thêm lợi thế tiếp cận thị trường Anh trong bối cảnh các nước đối thủ cạnh tranh như Brazil, Thái Lan, Malaysia… đều chưa có FTA với nước này. Ngoài ra, việc UKVFTA loại bỏ thuế quan ngay (42,5% số dòng thuế) hoặc theo lộ trình (2 đến 6 năm) đối với các sản phẩm dệt may của Việt Nam sang Anh cũng hứa hẹn gia tăng giá trị xuất khẩu các mặt hàng này sang một thị trường tiềm năng mà hiện mới chiếm chưa tới 3% tổng kim ngạch xuất khẩu dệt may của Việt Nam...

Thực thi của Việt Nam 

Ngày 18/05/2021, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch thực hiện Hiệp định UKVFTA nhằm phân công nhiệm vụ, trách nhiệm cho các cơ quan, tổ chức liên quan trong việc rà soát và sửa đổi pháp luật thực thi UKVFTA, tuyên truyền, phổ biến thông tin Hiệp định, triển khai các hoạt động nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển nguồn nhân lực để tận dụng các cơ hội từ Hiệp định… Cùng với đó, một số văn bản thực thi UKVFTA đã sớm được ban hành nhằm giúp các doanh nghiệp kịp thời tận dụng FTA này để xuất nhập khẩu hàng hóa với thị trường Anh.

Quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Anh kể từ khi EVFTA và UKVFTA có hiệu lực Anh là một trong những đối tác thương mại lớn nhất và quan trọng nhất của Việt Nam tại thị trường châu Âu. Trong vòng một thập kỷ qua, xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Anh có sự gia tăng đáng kể, từ mức 1,68 tỷ USD năm 2010 lên 4,95 tỷ USD năm 2020 nhưng giá trị kim ngạch vẫn còn rất khiêm tốn, và nhập khẩu từ Việt Nam chỉ chiếm không quá 1% trong tổng kim ngạch nhập khẩu mỗi năm của Anh. Do đó, UKVFTA được kỳ vọng đem lại nhiều lợi ích cho thương mại song phương giữa hai nước, đặc biệt khi dư địa tăng trưởng cho hàng hóa Việt Nam ở thị trường Anh còn rất lớn. 

Trên thực tế, trao đổi thương mại giữa Việt Nam và Anh đã có sự gián đoạn sau sự kiện Anh rời khỏi EU vào 31/01/2020 và dịch bệnh COVID-19 bắt đầu bùng nổ ở cả Anh và Việt Nam, khiến cho xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Anh liên tục giảm trong những tháng đầu năm 2020. Tuy nhiên xuất khẩu đã có sự cải thiện từ khi EVFTA có hiệu lực từ ngày 01/08/2020 (dù đã rời khỏi EU từ 31/01/2020 nhưng EVFTA vẫn được áp dụng với Anh cho tới hết giai đoạn chuyển tiếp). 

Xuất khẩu Việt Nam sang Vương quốc Anh đầu năm 2022 đã có những tín hiệu vui khi lần đầu tiên đặc sản hoa quả nhiệt đới và hàng nông sản thực phẩm Việt Nam đã có mặt tại các chuỗi siêu thị lớn cao cấp và trung lưu của Anh như Whole Food, Marks and Spencer (M&S), Waitrose, TESCO, Sainsbury’s....

Trước đó, chỉ một số ít mặt hàng nông sản Việt Nam như hạt điều, cà phê, hạt tiêu được bán tại các siêu thị Anh, trong khi gạo, hoa quả và các nông sản thực phẩm khác chủ yếu được bày bán tại các siêu thị nhỏ lẻ phục vụ cộng đồng người Việt và một phần cộng đồng người gốc Á chứ chưa thâm nhập được vào các chuỗi siêu thị lớn tại quốc gia châu Âu.

Kết quả đáng khích lệ này là nỗ lực lớn của các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản Việt Nam cùng các bộ, ngành liên quan, song cũng phản ánh những lợi ích mà Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-Anh (UKVFTA) đã mang lại cho các nhà xuất khẩu Việt Nam sau một năm thực thi Hiệp định này.

Với việc xóa bỏ hoàn toàn thuế nhập khẩu cho mặt hàng rau quả từ ngày 1/1/2021 sau khi UKVFTA có hiệu lực, xuất khẩu rau quả Việt Nam sang Anh trong năm 2021 tăng 67% so với năm 2020, lên hơn 19,35 triệu USD, trong khi các mặt hàng nông sản các loại tăng 16% lên hơn 230,4 triệu USD.

Về tổng thể, xuất khẩu Việt Nam sang Anh năm 2021 tăng 16,4% so với năm 2020 với tổng kim ngạch đạt hơn 5,76 tỷ USD.

Việc thực thi UKVFTA với 94% trong tổng số 547 dòng thuế các sản phẩm nông nghiệp được dỡ bỏ đã mang lại lợi thế cạnh tranh vượt trội tại thị trường Anh cho nhiều sản phẩm của Việt Nam so với sản phẩm cùng loại có xuất xứ từ những nước chưa có hiệp định thương mại tự do (FTA) với Anh.

Các doanh nghiệp Việt Nam có bạn hàng đã tận dụng được ngay ưu đãi thuế quan để đẩy mạnh xuất khẩu, trong đó các mặt hàng được hưởng lợi nhiều nhất là thủy-hải sản, gạo, dệt may, gỗ, rau quả, da giày…

UKVFTA là một đòn bẩy thúc đẩy thương mại Việt Nam - Anh phục hồi sau những giảm sút đáng kể vào năm 2019 và 2020. Thương mại hai chiều năm 2021 đạt hơn 6,6 tỷ USD, tăng 17,2% so với năm 2020, trong đó Việt Nam đạt thặng dư thương mại xấp xỉ 4,92 tỷ USD, tăng 15,2% so với năm 2020. Xuất khẩu của Anh sang Việt Nam cũng tăng 24%.

Xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Anh đã có sự tăng trưởng trở lại, cho thấy hiệu quả tích cực từ Hiệp định UKVFTA ngay trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 đang tác động mạnh đến thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, để xuất khẩu sang thị trường Anh các doanh nghiệp Việt Nam cũng phải đối mặt với không ít thách thức từ những yêu cầu cao về chất lượng hàng hóa của người tiêu dùng, những yêu cầu khắt khe về vệ sinh an toàn thực phẩm, về bao gói, ghi nhãn hàng hóa và các tiêu chuẩn kỹ thuật khác mà UKVFTA không giải quyết được. Lấy ví dụ đối với các sản phẩm rau quả xuất khẩu vào Anh sẽ phải tuân thủ các quy định liên quan đến loại thuốc bảo vệ thực vật được sử dụng và dư lượng cho phép trên sản phẩm rất thấp. Những quy định này của Anh đã khó đáp ứng lại thường xuyên thay đổi khiến doanh nghiệp phải tìm hiểu và cập nhật thường xuyên thì mới có thể thâm nhập thị trường này. 

Như vậy, UKVFTA có hiệu lực đã mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường Anh, tạo ra lợi thế so với các đối thủ cạnh tranh của Việt Nam hiện chưa có FTA với Anh (trong ASEAN ngoại trừ Việt Nam và Singapore, các quốc gia khác chưa có FTA với Anh). Do đó, các doanh nghiệp cần tìm hiểu kỹ nội dung cam kết của Việt Nam và Anh trong UKVFTA, cũng như các quy định và yêu cầu về xuất nhập khẩu của thị trường Anh, để có thể tận dụng tối đa các lợi ích của Hiệp định tăng cường trao đổi thương mại với một trong những nền kinh tế lớn nhất ở khu vực châu Âu này.