Tại sao Trung Quốc đang ở giữa cuộc khủng hoảng  năng lượng quan trọng?

Vào 1/1/2020, chính phủ trung ương đã thực hiện một cơ chế mới để kiểm soát giá điện trên toàn quốc, nhằm ngăn chặn những biến động giá quá mức. Một thông báo của nhà hoạch định kinh tế Trung Quốc, Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC), quy định rằng chính quyền cấp tỉnh được phép giảm giá điện tới 15% hoặc tăng lên tới 10%, từ mức điểm xuất phát cố định.

Tuy nhiên, NDRC, đơn vị chịu trách nhiệm duy nhất về cơ chế giá điện quốc gia, nói rằng phạm vi này có thể được điều chỉnh, tùy thuộc vào điều kiện thị trường. Nói chung, mặc dù vậy, ngay cả khi nhu cầu sử dụng điện tăng lên, cùng với các yếu tố khác, chẳng hạn như sự thiếu hụt nhiệt điện than cần thiết để tạo ra lượng điện đó, thì giá cho người tiêu dùng cuối cùng - từ người dân trung bình đến các doanh nghiệp công nghiệp lớn - thường không tăng hơn 10%.

Trong khi đó, giá than không được quy định tương tự ở Trung Quốc và gần đây đã đạt mức cao kỷ lục vì nó được định giá theo các yếu tố thị trường như khả năng cung cấp và nhu cầu.

Kết quả là, các công ty điện lực không muốn sản xuất đủ điện năng, bởi vì nó đơn giản là ít lợi nhuận hơn.

Theo nghiên cứu của tập đoàn dịch vụ tài chính Macquarie Capital, Trung Quốc đã chứng kiến sản lượng điện tăng 11% từ tháng 1 đến tháng 8 hàng năm, nhưng sản lượng than chỉ tăng 4% trong giai đoạn này.

Cơ chế định giá điện có cải thiện hay cản trở việc cung cấp điện?

Mặc dù chính quyền trung ương đã nỗ lực đẩy mạnh cải cách trong những năm gần đây, nhưng cơ chế định giá theo cơ chế thị trường trong ngành điện vẫn chưa được hình thành hoàn chỉnh.

Vì việc định giá do các cơ quan quản lý quản lý nên việc điều chỉnh giá thường chậm hơn so với sự thay đổi chi phí. Do đó, chúng thường không phản ánh chi phí điện năng thực sự, cũng như không thay đổi cán cân cung cầu.

Mặc dù giá than thay đổi thường xuyên, nhưng cơ chế định giá chỉ cho phép thay đổi theo định kỳ, khiến các nhà máy phát điện khó có lãi. Giới hạn do NDRC đặt ra và do chính quyền địa phương quản lý cũng gây khó khăn cho việc chuyển chi phí điện năng bổ sung cho người dùng cuối khi nguồn cung bị thắt chặt. Do đó, Trung Quốc kết thúc với tình trạng thiếu điện thường xuyên, có khả năng sẽ tiếp tục.

Hơn nữa, Trung Quốc cung cấp nhiều hình thức trợ cấp khác nhau trong lĩnh vực điện. Ví dụ, có những khoản trợ cấp cho các hộ gia đình và người sử dụng nông nghiệp, trong khi người sử dụng công nghiệp phải trả nhiều hơn. Điều này cũng có nghĩa là giá bán lẻ không được điều chỉnh theo cách để đạt được hiệu quả tốt hơn và thúc đẩy hiệu quả chi phí.

Ai kiểm soát nguồn cung cấp điện của Trung Quốc?

Trong khi Trung Quốc vẫn là nhà sản xuất than lớn nhất thế giới, chính phủ trung ương đã áp đặt các giới hạn đối với sản xuất than trong nước và tăng cường nhập khẩu than trong những năm qua. Bắc Kinh cũng chịu trách nhiệm thiết lập cơ chế định giá, với thẩm quyền bao trùm đối với các chính quyền cấp tỉnh và cách họ định giá điện.

Chính quyền khu vực kiểm soát các nguồn cung cấp điện của chính họ. Họ cũng có thể điều chỉnh giá dựa trên nhu cầu của mình, nhưng chỉ trong phạm vi cho phép của NDRC. Điều này giúp chính quyền địa phương linh hoạt hơn trong việc xác định tỷ giá theo cung và cầu.

Tuy nhiên, trong năm nay, giá than nhiệt điện đã tăng gần gấp đôi do sản lượng giảm và nhu cầu điện tăng, đặc biệt là cho mục đích sử dụng công nghiệp trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc đang phục hồi sau đại dịch -19.

Ví dụ, vào 11/2020, Thượng Hải đã cam kết giảm 15% giá điện từ mức giá cơ bản. Tuy nhiên, các nhà chức trách địa phương đã hoàn toàn đảo ngược quyết định của họ vào tháng 8 năm nay, nói rằng giá điện sẽ được tăng tối đa 10% so với lãi suất cơ bản - một mức tăng 25% về giá cả.

Và trên khắp đất nước, các nhà máy phát điện của đất nước tiếp tục thua lỗ, những công ty nói rằng họ không còn có thể biện minh cho việc sản xuất điện với chi phí than kỷ lục cắt giảm vào biên lợi nhuận. Vì vậy, họ đã bắt đầu sản xuất điện chậm hơn, dẫn đến tình trạng phân bổ và mất điện trên diện rộng.

Với việc nền kinh tế Trung Quốc hồi sinh trở lại trong năm nay, nhu cầu điện trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 8 đã tăng 13,5% so với cùng kỳ năm trước và điều này gây ra áp lực nặng nề cho nguồn cung cấp điện.

Tỉnh Quảng Đông, trung tâm sản xuất của Trung Quốc, đã chứng kiến mức tiêu thụ điện tăng 17,33% trong khoảng thời gian 8 tháng đó, do cả hoạt động kinh tế mạnh mẽ và cả đợt nắng nóng.

Theo BNP Paribas, mặc dù Trung Quốc đầu tư đáng kể vào các nguồn năng lượng thay thế như năng lượng mặt trời và thủy điện, than đá vẫn là nguồn chủ đạo, chiếm 68,5% nguồn cung cấp điện của quốc gia vào năm 2020.

Còn kế hoạch của Bắc Kinh để giảm lượng khí thải carbon?

Trong nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm không khí, chính phủ trung ương đã đặt ra các mục tiêu khiêm tốn vào đầu năm nay là giảm tiêu thụ năng lượng trên một đơn vị tổng sản phẩm quốc nội (GDP) 3% vào năm 2021 và 13,5% từ năm 2021-2025, đồng thời cắt giảm carbon phát thải trên một đơn vị GDP tăng 18% trong giai đoạn 5 năm.

Tuy nhiên, bất chấp lời kêu gọi của chính phủ nhằm giảm mức sử dụng điện công nghiệp nặng, 1/3 trong số 31 lãnh thổ cấp tỉnh của Trung Quốc đã không đạt được cái gọi là mục tiêu kiểm soát kép do Bắc Kinh đặt ra trong sáu tháng đầu năm nay. “Kiểm soát kép” là một nỗ lực quy định nhấn mạnh “kiên quyết kiểm soát mức tiêu thụ năng lượng cao”, được đo bằng tấn than được sử dụng và để hạn chế các dự án phát thải cao.

Vào 12/8, NDRC đã công bố danh sách xếp hạng của tất cả 31 tỉnh dựa trên mức tiêu thụ năng lượng theo GDP và sử dụng than - các mục tiêu kiểm soát kép. Bảy tỉnh, bao gồm các tỉnh công nghiệp lớn là Quảng Đông, Giang Tô, Phúc Kiến và Vân Nam đã không đạt được các mục tiêu đó.

Trong thông báo, NDRC kêu gọi tất cả các chính quyền địa phương “thực hiện các biện pháp hiệu quả để đảm bảo đạt được mục tiêu kiểm soát kép tiêu thụ năng lượng hàng năm” vào cuối năm nay.

Do đó, chỉ còn chưa đầy năm tháng nữa trong năm, báo cáo gay gắt của NDRC đã gây áp lực lên các quan chức địa phương trong việc hạn chế hoặc thậm chí cắt giảm việc sử dụng điện theo yêu cầu của Bắc Kinh.

Trong khi đó, giá than tiếp tục tăng ổn định vào tháng 9, khiến chi phí điện ngày càng đắt đỏ.

Đối với nhiều chính quyền địa phương, chỉ có một giải pháp: phân bổ năng lượng. Và đó chính xác là những gì mà ít nhất 20 trong số 31 khu vực cấp tỉnh đã sử dụng trong những tuần gần đây.

Hai tỉnh Đông Bắc, Liêu Ninh và Cát Lâm, đã đi xa đến mức cắt điện cho các đèn giao thông đồng thời hạn chế nguồn cung cấp cho các hộ gia đình, dẫn đến mất điện liên tục ở một số nơi.

Và tại Dongguan, một trung tâm sản xuất thiết bị điện tử ở Quảng Đông, một số nhà máy đã buộc phải hạn chế sản xuất chỉ một hoặc hai ngày một tuần.

Ảnh hưởng đến sản xuất công nghiệp và tăng trưởng kinh tế

Một số nhà phân tích cho rằng việc phân chia năng lượng có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc trên toàn thế giới. Và tùy thuộc vào thời gian thiếu hụt kéo dài, điều này có thể kéo giảm tăng trưởng GDP của Trung Quốc trong năm.

BNP Paribas ước tính rằng, trong trường hợp xấu nhất không có sự điều chỉnh đối với các mục tiêu kiểm soát kép của Trung Quốc, GDP sẽ giảm 2 điểm phần trăm vào tháng 9 và tháng 12 trên cơ sở hàng năm - nghĩa là mất 0,76 điểm phần trăm trong tăng trưởng GDP năm 2021.

Các lĩnh vực sử dụng nhiều năng lượng, bao gồm các nhà sản xuất thép, nhôm và xi măng, nằm trong số những lĩnh vực bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi việc phân bổ năng lượng đang diễn ra, cũng đã chứng kiến sự cắt giảm sản lượng trong các nhà sản xuất máy nghiền đậu nành và dệt may. Standard & Poor’s kỳ vọng tình trạng thiếu điện sẽ hạn chế nguồn cung nhôm trong nước và giữ nguyên giá nhôm vốn đã cao, vì sản xuất nhôm sơ cấp tiêu tốn nhiều năng lượng.

Theo Natixis, các biện pháp hạn chế năng lượng được áp đặt để kiểm soát nhu cầu sẽ ảnh hưởng đặc biệt đến lĩnh vực sản xuất, vốn cho đến nay đã mang lại sự hỗ trợ lớn nhất cho nền kinh tế Trung Quốc trong bối cảnh dịch vụ giảm tốc nhanh chóng, theo Natixis. Ngân hàng đầu tư cũng kỳ vọng giá sản xuất cao hơn trong tương lai, làm giảm tỷ suất lợi nhuận của người dùng hạ nguồn, cũng như nguy cơ lạm phát cao hơn nói chung.

Chính quyền trung ương đã ứng phó với cuộc khủng hoảng quốc gia này như thế nào?

Nhiều cơ quan chức năng khác nhau kể từ đó đã tìm cách trấn an công chúng rằng nguồn cung cấp điện của quốc gia là an toàn và ổn định, vì lo ngại về hệ thống sưởi và chi phí điện cao hơn đang gia tăng trước lý do mùa đông sử dụng cao điểm.

Việc thiếu điện đủ để cung cấp năng lượng cho máy sưởi - đặc biệt đối với khoảng 100 triệu người sống ở các tỉnh cực bắc lạnh giá nhất tạo nên vành đai gỉ sét của Trung Quốc - có thể khiến nhiều người gặp nguy hiểm trong những tháng tới.

Quảng Đông đã tăng giá điện cho người sử dụng công nghiệp trong giờ cao điểm và nhiều tỉnh dự kiến sẽ tham gia vào danh sách.

Ủy ban Điều tiết Bảo hiểm và Ngân hàng Trung Quốc trong một thông báo ngày 5-10 cho biết các ngân hàng Trung Quốc nên ưu tiên cho vay các mỏ và nhà máy điện đủ tiêu chuẩn để các cơ sở này có thể tăng sản lượng nhiệt điện và than.

Và Tổng công ty Lưới điện Nhà nước Trung Quốc trước đó cho biết họ sẽ đảm bảo cung cấp điện cho khách hàng và sẽ điều động nhiều điện hơn trên toàn mạng lưới, nhưng câu hỏi vẫn là bao lâu thì điều này có thể đạt được trong bối cảnh nguồn cung than hạn chế.

Vào cuối tháng 9, NDRC đã kêu gọi các nhà hoạch định kinh tế địa phương, cơ quan quản lý năng lượng và các công ty đường sắt tăng cường vận chuyển than để giúp đáp ứng nhu cầu sưởi ấm vào mùa đông.

NDRC nói thêm rằng sản xuất than trong nước cần được đẩy mạnh và nhập khẩu nhiều than hơn để đảm bảo nguồn cung ổn định trong mùa đông. Và tuần trước, Tân Hoa xã chính thức đưa tin tỉnh sản xuất than hàng đầu Sơn Tây đã ký hợp đồng cung cấp than trung hạn và dài hạn với 14 tỉnh.

Tuy nhiên, NDRC cũng nói rõ rằng họ không có kế hoạch thay đổi mục tiêu tiêu thụ năng lượng hàng năm, nhấn mạnh rằng tất cả các tỉnh cần “kiên quyết hạn chế nhu cầu năng lượng bất hợp lý” của các dự án sử dụng nhiều điện và “thúc đẩy tiết kiệm than và hạn chế than sáng kiến trong các ngành công nghiệp tiêu thụ nhiều than đá”.

Triển vọng cung cấp điện của Trung Quốc là gì?

Các nhà phân tích kỳ vọng việc phân bổ năng lượng sẽ tiếp tục kéo dài ít nhất là đến mùa xuân năm sau, bất chấp lời kêu gọi của Trung Quốc về việc dỡ bỏ nguồn cung cấp nhập khẩu và tăng cường sản xuất trong nước. Theo BNP Paribas, Trung Quốc đã bắt đầu cải thiện nguồn cung than nhiệt bằng cách tăng sản lượng và nhập khẩu kể từ tháng 8, nhưng tiến độ diễn ra tương đối chậm.

Hơn nữa, các nhà phân tích dự đoán giá than sẽ tiếp tục tăng trong ít nhất sáu tháng tới. Và tiêu thụ điện năng có thể vẫn còn hạn chế đối với các lĩnh vực sử dụng nhiều năng lượng bao gồm hóa chất, vật liệu xây dựng, nấu chảy kim loại và kim loại màu.

Bắc Kinh có thể sẽ trao một số linh hoạt cho chính quyền địa phương khi thực hiện các mục tiêu kiểm soát kép của họ, nhưng làm như vậy sẽ đe dọa các mục tiêu của Trung Quốc về cắt giảm khí thải và hạn chế ô nhiễm.

Tuy nhiên, các nhà phân tích của S&P cho rằng Chính phủ Trung Quốc dường như có xu hướng chuyển chi phí năng lượng cao hơn bất thường cho người dùng cuối trong giai đoạn khó khăn này, để giảm bớt một số áp lực từ các nhà sản xuất điện và các công ty lưới điện.

Vào cuối tháng 9, NDRC cho biết họ sẽ cho phép giá điện phản ánh cung và cầu, nhưng họ vẫn chưa tiết lộ chi tiết về bất kỳ cải cách giá sâu hơn nào.