Thuốc lá lậu hoành hành, gây thất thu hàng nghìn tỷ đồng

Theo ông Nguyễn Khánh Quang, Phó Cục trưởng Cục Điều tra chống buôn lậu, Tổng cục Hải quan, những năm gần đây, tình hình buôn lậu thuốc lá luôn diễn biến phức tạp, chỉ có thể tăng giảm, có thể sôi động hoặc kém sôi động trong từng giai đoạn, chưa bao giờ có dấu hiệu chấm dứt. Và buôn lậu thuốc lá diễn ra ở tất cả các tuyến biên giới: biên giới đường bộ rất dài từ phía Bắc, phía Tây Bắc giáp Lào, Tây Nam giáp Campuchia, tuyến biển. Tuyến biển buôn lậu một cách trực tiếp, ai cũng có thể nhìn thấy, và chiêu thức tinh vi với việc gửi các lô hàng đi vào các cảng của chúng ta, và đặc biệt tuyến hàng không cũng có với việc tuồn các loại thuốc là đắt tiền như xì gà. Từ năm 2014 đến 2018, ngành Hải quan đã bắt 1.033 vụ, 153 đối tượng, số lượng thuốc lá gần 3 triệu bao, xử lý hành chính hơn 800 vụ, xử lý hình sự có 1 vụ, số đối tượng xử lý hình sự có 18 đối tượng. Như vậy là lực lượng hải quan bắt khá nhiều, nhưng việc xử lý hình sự còn ít, trong 4 năm mới xử lý hình sự được 01 vụ.

Ông Phạm Hồng Sơn, đại diện Tổng cục Quản lý thị trường (ngoài cùng bên phải)

Nhấn mạnh thêm về nội dung này, ông Phạm Hồng Sơn, Tổng cục Quản lý thị trường, Nạp Tiền 188bet cho biết, ngoài các tuyến biên giới, thì trong nội địa thuốc lá buôn lậu cũng rất phức tạp. Đặc biệt là các khu vực chợ An Lạc, TP Hồ Chí Minh và các khu vực Hàng Mành, Hà Nội là những điểm nóng của buôn lậu thuốc lá trong thời gian vừa qua. Phương thức không mới tuy nhiên các đối tượng vận chuyển thì ngày một liều lĩnh, vận chuyển bằng mô tô, xe máy với tốc độ rất cao để lực lượng chức năng không thể ngăn chặn được. Họ liều lĩnh tính mạng và sẵn sàng đâm thẳng vào lực lượng chặn bắt ở khu vực biên giới như hải quan hay biên phòng. Các đối tượng đó sẵn sàng dùng công cụ vũ khí thô sơ để chống lại lực lượng chức năng, gây thương tích cho các chiến sĩ làm nhiệm vụ. Ngoài ra, còn có một khó khăn cho lực lượng chức năng là công cụ hỗ trợ trong công tác phòng chống buôn lậu, đặc biệt là buôn lậu thuốc lá đang còn thiếu, chưa đáp ứng được.

Thực tế cuộc chiến chống buôn lậu thuốc lá luôn quyết liệt và vẫn chưa ngưng nghỉ trên dọc tuyến biên giới. Theo ông Nguyễn Văn Hiệp, Phó Cục trưởng, Cục Phòng chống ma túy và tội phạm Bộ đội Biên phòng do các nguyên nhân sau:

Thứ nhất, buôn lậu thuốc lá diễn ra trên biển, trên tuyến đường bộ, tập trung nhất là ở tuyến đường Việt Nam - Campuchia. Đây là tuyến đường dài, đòi hỏi công tác tuần tra phải có lực lượng lớn, còn tuyến đường bộ Việt Nam - Campuchia phần lớn là kênh rạch, nhiều đường mòn, đường tắt qua biên giới nên công tác kiểm soát đã khó khăn, chưa nói đến công tác chống buôn lậu thuốc lá.

Thứ hai, phía chính quyền nước bạn không cấm đoán việc buôn thuốc lá nên có nhiều tụ điểm tập kết giáp biên, chỉ chờ cơ hội là vận chuyển sang Việt Nam. Bên cạnh đó, đặc điểm của mặt hàng thuốc lá là dễ vận chuyển, khiến tội phạm thuốc lá lợi dụng. Chưa kể, dân cư ở vùng biên giới đa số dân trí chưa được cao, đời sống khó khăn, nên họ càng dễ dàng bị lôi kéo tham gia đường dây buôn thuốc lá lậu. Phương thức vận chuyển thuốc lá cũng dễ dàng bằng nhiều phương tiện như xe máy, xuồng, ô tô... 

Thứ ba, phía nội địa nước ta, nhu cầu sử dụng thuốc lá lớn, đặc biệt là thuốc lá giá rẻ. Việc mua thuốc lá dễ dàng, các chủ đầu nậu chủ yếu là ở nội địa, người vận chuyển phần lớn là nhân dân ở khu vực biên giới đặt ra vấn đề chúng ta cần giải quyết, đó là chính sách cần có tính nghiêm khắc hơn.

Trong quá trình kiểm tra giám sát chống buôn lậu thuốc lá, đối tượng có sử dụng xuồng máy chạy với tốc độ lớn, lực lượng quản lý thị trường cũng như bộ đội biên phòng không có đủ trang thiết bị để đuổi theo. Trong khi đó, bộ đội biên phòng làm nhiều công tác khác chứ không chỉ làm nhiệm vụ chống buôn lậu thuốc lá, lực lượng mỏng. Tuy nhiên, nhận dạng được rằng, hoạt động buôn lậu thuốc lá có những tác hại cực lớn như ảnh hưởng sức khỏe do thuốc lá lậu chất lượng không đảm bảo sức khỏe, rồi ảnh hưởng kinh tế… nên lực lượng bộ đội biên phòng đã rất tích cực trong công tác phòng chống buôn lậu thuốc lá. 

Thuốc lá lậu được coi là vấn nạn của quốc gia

Theo ông Vũ Văn Cường, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, đây có thể coi là vấn đề nóng, bức xúc, là vấn nạn quốc gia. Các thủ đoạn đều được thể hiện rất tinh vi, liều lĩnh, manh động. Theo điều tra của tổ chức quốc tế Oxford Economics, Việt Nam trở thành thị trường tiêu thụ thuốc lá lậu hàng đầu trong 14 quốc gia vùng lãnh thổ châu Á qua qua khảo sát bao gồm Indonesia, Thái Lan, Campuchia, Lào, Australia, Philippines, Hồng Kông… 

Theo số liệu được cập nhật hàng năm, lượng thuốc lá lậu qua Việt Nam khoảng 1 tỷ bao, làm thất thoát ngân sách nhà nước hơn 10.000 tỷ đồng. Các đối tượng sử dụng phương tiện hiện đại, xe phân khối lớn, ô tô, xuồng máy tốc độ cao…

"Có thể nói phương tiện của các đối tượng buôn lậu hiện đại, tốc độ nhanh hơn lực lượng chức năng, của các đơn vị quản lý thị trường, bộ đội biên phòng hay cảnh sát biển nên việc truy bắt khó khăn, khi bắt được thì các đối tượng chống trả quyết liệt. Ví dụ, năm 2016 quản lý thị trường Long An bắt được một tàu buôn lậu thuốc lá, các đối tượng đã chống trả làm một cán bộ quản lý thị trường hi sinh. Bên cạnh đó, còn có rất nhiều vụ vận chuyển bằng ô tô khi bị truy đuổi thì bỏ chạy gây tai nạn giao thông, gây chết người…" ông Vũ Văn Cường nhấn mạnh.

Đánh giá về thực trạng này, ông Lưu Bình Nhưỡng, Phó trưởng Ban Dân nguyện của UBTVQH cho rằng do nhận thức chưa đầy đủ, chưa xem xét hết mọi khía cạnh. "Tác hại của vấn đề buôn lậu nếu chỉ dừng lại ở vấn đề kinh tế thì tôi cho là chúng ta chưa có sự quyết tâm" đại biểu Lưu Bình Nhưỡng cương quyết.

Đồng ý nhận định của ông Nguyễn Khánh Quang, Phó Cục trưởng Cục Điều tra chống buôn lậu, Tổng cục Hải quan là buôn lậu thuốc lá chưa bao giờ hết nóng bỏng, mà luôn ở trong tình trạng là có lúc ít, có lúc sôi động hơn, ông Nguyễn Sỹ Cương, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội nhấn mạnh "Ngay cả khi chúng ta thấy im ắng thì thực sự tình trạng buôn lậu vẫn ngấm ngầm sôi động". Lấy ví dụ thực tế về nhận định này, ông Nguyễn Sỹ Cương chia sẻ: Chuyến đi thực tế đầu tiên thất bại, không thu về kết quả gì. Chuyến đi thứ hai đã cho ông Nguyễn Sỹ Cương thấy tình trạng vận chuyển thuốc lá lậu được diễn ra một cách công khai và gần như không có ai cản trở, không có sự ngăn chặn của lực lượng chức năng. "Khi chúng tôi đi Châu Đốc, vào buổi sáng đi quanh khu vực chợ mua bất kỳ loại thuốc lá nào cũng có. Lực lượng chức năng ngồi ở cổng chợ, nhưng đi vào chợ thuốc lá lậu bày bán rất nhiều. Giá cả thì rất khác nhau, mua ở ngoài thuốc lá Hero 160.000 - 170.000 đồng/cây (10 gói), nhưng vào chợ chỉ 70.000 - 120.000 đồng/cây. Khi tôi hỏi thì có người nói thuốc lá trong chợ là thuốc giả, chỉ 1 - 2 gói là thật, kể cả Long Xuyên cũng vậy" đại biểu Nguyễn Sỹ Cương chia sẻ.

"Khi sang đến Long An vào lúc 12h30, thuốc lá lậu chở xe từng tốp, phần lớn người chở thuốc lá lậu lại là phụ nữ. Thời gian diễn ra khoảng hơn 1 giờ đồng hồ, không chịu sự quản lý của bất kỳ lực lượng chức năng nào. Tôi đi theo một tốp chở thuốc lá đến thị trấn Kiến Tường của tỉnh Long An, sau đó chui vào ngõ ngách và mất hút. Từ đây thuốc sẽ được đưa về TP Hồ Chí Minh, chợ Học Lạc. Tại chợ này, không có thuốc gì là không có, mua bao nhiêu cũng có và không cần dấu diếm" đại biểu Nguyễn Sỹ Cương tiếp tục cho biết.

Nói như vậy để thấy, tình trạng buôn lậu thuốc lá nếu như không quyết liệt trên mọi phương diện thì không thể nào ngăn chặn được, ông Nguyễn Sỹ Cương nhấn mạnh.

Chia sẻ về những khó khăn trong quá trình giải quyết thực trạng này, ông Nguyễn Khánh Quang, Phó Cục trưởng Cục Điều tra chống buôn lậu, Tổng cục Hải quan cho rằng, có 4 nguyên nhân chính như:

Thứ nhất, vấn nạn buôn lậu thuốc lá có thể lôi kéo được đông dân cư tham gia vào. Số ít đi qua cửa khẩu ta có thể kiểm soát, còn nếu đi theo đường tiểu ngạch sang biên giới thì rất khó. Việc qua biên giới quá dễ dàng nên việc buôn lậu thuốc lá cũng rất khó kiểm soát.

Thứ hai, các đối tượng buôn lậu chuyên nghiệp được trang bị rất tốt, tốc độ chạy của các phương tiện cực nhanh, lại cực kỳ sáng tạo. 

Thứ ba, buôn lậu đi qua cửa khẩu một cách đàng hoàng, hợp pháp, vì tận dụng mọi loại hình buôn bán (hàng xuất quá cảnh) để có thể vận chuyển hàng. Do vậy, hàng thẩm lậu qua biên giới rất nhiều. Hoặc có thể hàng vận chuyển qua đường biển quốc tế, lực lượng kiểm soát của chúng ta còn hạn chế, không thể lúc nào cũng có thể theo sát được. Vì vậy, chỉ cần đối tượng ra khơi là đã khó có thể kiểm soát được rồi.

Thứ tư, chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe, cho các nhóm đối tượng khác nhau. Không có sức mạnh nào có thể thắng nổi sức mạnh của kinh tế nên việc xử phạt còn nhẹ như hiện nay thì chỉ như muối bỏ bể, họ vẫn chấp nhận nộp phạt. 

Giải pháp đấu tranh phòng, chống buôn lậu thuốc lá hiệu quả

Chia sẻ về những giải pháp trong đấu tranh, chống buôn lậu thuốc lá hiệu quả, ông Phạm Hồng Sơn, đại diện Tổng cục Quản lý thị trường cho rằng, trước hết, Tổng cục Quản lý Thị trường đã được Thủ tướng ký quyết định thành lập vào ngày 12.10.2018. Tới đây Tổng cục sẽ kiện toàn và theo hướng ngành dọc thì công tác chỉ đạo sẽ được xuyên suốt hơn so với trước đây. Công tác đầu tiên chúng tôi xác định là công tác tuyên truyền pháp luật. Trước đây, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cũng đã phối hợp với Cục Quản lý thị trường dán các pano, áp phích về việc tiêu thụ, vận chuyển và buôn bán thuốc là nhập lậu; tuyên truyền vận động tổ chức, cá nhân ký cam kết không kinh doanh, buôn bán, tàng trữ hàng nhập lập nói chung, trong đó có mặt hàng thuốc lá.

Về giải pháp thứ 2, lực lượng quản lý thị trường xác định công tác phối hợp với lực lượng công an trong quá trình ngăn chặn phương tiện vận chuyển và tiếp tục phối hợp với công an trong công tác khám xét hàng hoá. Vì với lực lượng quản lý thị trường đôi khi xin giấy phép hay lệnh khám nhà của các đối tượng cất giấu trong nhà thì xin được xong các đối tượng đã tẩu tán vì thuốc lá là mặt hàng dễ tẩu tán.

Đối với khu vực biên giới, Tổng cục xác định phối hợp với biên phòng và hải quan trong công tác chống buôn lậu nói chung và công tác chống buôn lậu thuốc lá nói riêng. Gần đây nhất, Tổng cục đã phối hợp kiểm tra đoàn tàu 5 container ở ga Yên Viên có dấu hiệu hàng nhập lậu từ biên giới về nội địa.

Còn theo ông Nguyễn Khánh Quang, giải pháp để chống buôn lậu thuốc lá quan trọng nhất đó là phải tạo công ăn việc làm, nâng cao đời sống của nhân dân khu vực biên giới bởi hiện nay họ là những đối tượng tham gia vận chuyện trái phép thuốc lá lậu qua biên giới. Bên cạnh đó, gắn với lực lượng chức năng phải điều tra để tìm ra kẻ cầm đầu buôn lậu thuốc lá. Vì thực tiễn cho thấy, nhân dân thì chỉ là người làm thuê, còn quyết định là những kẻ cầm đầu giấu mặt nhưng vẫn điều khiển mọi hoạt động, chỉ khi chúng ta phải tìm ra thì mới giải quyết được.

Bên cạnh đó, cần có sự hợp tác giữa các cơ quan chức năng hoạt động ở vùng biên giới với các cơ quan trong nội địa như công an, biên phòng, hải quan, quản lý thị trường... Nếu không phối hợp tốt sẽ dẫn đến tình trạng “mạnh ai nấy làm”, thiếu thông tin, hiệu quả đấu tranh thấp. Đồng thời, phải đẩy mạnh quan hệ quốc tế, tôi cho rằng nếu chúng ta phối hợp tốt với Campuchia thì chắc chắn việc ngăn chặn thuốc lá lậu sẽ tốt hơn rất nhiều.

Ông Nguyễn Sỹ Cương, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội

Ở một chừng mực nhất định, đại biểu Nguyễn Sỹ Cương cho rằng, Nhà nước cũng cần phải có những quan tâm nhất định một cách đồng bộ về hỗ trợ chính sách cũng như phương tiện, công cụ, thậm chí cơ chế để giúp lực lượng chống buôn lậu hoàn thành nhiệm vụ của mình. "Đã đến lúc Luật Phòng chống tác hại thuốc lá phải xem lại" đại biểu Nguyễn Sỹ Cương nhấn mạnh. 

Theo đại biểu Nguyễn Mạnh Cường, cần có chế độ chính sách với lực lượng chống buôn lậu thuốc lá rất cần thiết, nhất là trong bối cảnh nóng như hiện nay. "Hiện nay Chính phủ cũng có khoản chi đặc thù cho phòng chống buôn lậu trong đó có buôn lậu thuốc lá, nhưng theo tôi là chưa đủ"ông Nguyễn Mạnh Cường chia sẻ.

Ngoài ra, để trấn áp các đối tượng buôn lậu, theo đại biểu Lưu Bình Nhưỡng cần có 3 nhóm giải pháp:

Thứ nhất, phân biệt rất rõ trong nhóm người vi phạm để có phân loại rõ ràng, ai là chủ mưu, ai là chủ kho, ai là người làm thuê… 

Thứ hai, phải xử lý nhóm cán bộ, cán bộ tham nhũng, thờ ơ, thiếu tinh thần trách nhiệm phải xử lý nghiêm, đến nơi đến chốn.

Thứ ba, phải xử lý người đứng đầu địa phương, bộ ngành. Đảng cũng quy định rất rõ nêu gương người đứng đầu. Nếu không xử lý người đứng đầu thì rõ ràng vai trò quản lý có cũng như không tồn tại. "Tôi cho rằng câu chuyện này chúng ta đã để quá lâu, phải có một sự thay đổi quyết liệt" đại biểu Lưu Bình Nhưỡng quả quyết.

Đứng ở góc độ Hiệp hội, ông Vũ Văn Cường, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đề nghị các bộ, ban, ngành Chính phủ đẩy mạnh công tác chống buôn lậu thuốc là. 

Thứ hai, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho rằng, nếu làm tốt công tác đầu ra tức là kiểm tra tất cả các cửa hàng, chợ, hàng quán bán lẻ thuốc lá lậu thì giảm đầu ra thì tự khắc đầu vào sẽ giảm. "Tôi cho rằng kiểm soát đầu ra dễ hơn vì vậy hiện nay đang bày bán công khai, đầu vào thì rất tinh vi, rất khó, các lực lượng chức năng hạn chế phương tiện, nhân lực trong khi đối tượng buôn lậu trang bị hiện đại" ông Cường nhấn mạnh

Thứ ba, về Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá, hằng năm các doanh nghiệp trong ngành đóng góp tương đối lớn, nhưng ông Cường cho rằng khoản đóng góp cho công tác phòng chống buôn lậu quá nhỏ. Việc đóng góp cho công tác phòng chống buôn lậu nhỏ nhưng tác hại từ thuốc lá lậu lại rất lớn. "Chúng tôi kiến nghị về Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá nên bổ sung là được phép chi 50% cho công tác phòng chống buôn lậu thuốc lá" ông Vũ Văn Cường phát biểu.

Thứ tư, liên quan đến ý kiến đại biểu Nguyễn Mạnh Cường, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đồng tình và đánh giá cao về Bộ luật Hình sự sửa đổi lần đầu tiên tội danh buôn lậu thuốc lá được đưa vào điều 190, 191 với mức 1.500 bao, 3.000 bao, 4.500 bao đều có chế tài khung hình phạt. Nhưng dưới 1.500 bao chưa có chế tài cụ thể, chỉ xử lý hành chính cần có thông tư hướng dẫn cụ thể. Nếu 1.499 bao thì thế nào, 500 bao thì thế nào vì hiện nay lực lượng chức năng bắt dưới 1.500 bao là chính. Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam kiến nghị Quốc hội, Chính phủ cần có hướng dẫn cụ thể. 

Đứng về phía Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, Hiệp hội đồng tình với việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với mặt hàng thuốc lá nhưng cần có lộ trình cụ thể, để cân đối với chống buôn lậu thuốc lá. Nếu chúng ta tăng sốc thì vô tình kích cầu cho buôn lậu vì lợi nhuận buôn lậu cũng tăng lên theo tỉ lệ, vô tình thuốc hợp pháp trong nước giảm xuống, sợ rằng thu ngân sách sẽ giảm xuống.