Theo đài NPR, ngày 13/11, Hiệp ước Khí hậu Glasgow ra đời sau hai tuần đàm phán căng thẳng, phải kéo dài thêm thời gian tại Hội nghị lần thứ 26 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26). Mặc dù một số quốc gia cam kết cắt giảm nhiều hơn khí thải gây hiệu ứng nhà kính, nhưng nhiều quốc gia đã không đồng ý giảm khí thải đủ nhanh để thế giới có thể tránh hậu quả thảm khốc nhất của biến đổi khí hậu.

Dù vậy, các chuyên gia cho rằng tiến triển của COP26 có nghĩa là mục tiêu chống biến đổi khí hậu có thể vẫn trong tầm với nếu các quốc gia thực hiện đúng cam kết. Theo tính toán, khí thải cần giảm khoảng 45% tới năm 2030 thì thế giới mới có thể kiềm chế nhiệt độ Trái đất chỉ tăng tối đa 1,5 độ C vào năm 2100 so với thời kỳ tiền công nghiệp. Mục tiêu 1,5 độ C được đặt ra trong Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu năm 2015. Muốn giữ nhiệt độ trung bình tăng dưới mức 1,5 độ C, trong 8 năm tới, thế giới phải giảm gần một nửa khí thải và đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Tới nay, Trái đất đã tăng khoảng 1,1 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp.

Đánh giá về Hiệp ước Khí hậu Glasgow, Chủ tịch COP26 Alok Sharma, nhận xét: “Đàm phán không hề dễ dàng”.

Những bước tiến mấu chốt của COP26

Các nhà lãnh đạo thế giới đã gặp nhau 26 lần từ những năm 1990 để đàm phán các thỏa thuận khí hậu phức tạp. Mặc dù các đại biểu COP đều hối thúc tăng cường sử dụng năng lượng sạch nhưng họ vẫn lảng tránh kêu gọi trực tiếp thế giới ngừng dùng nhiên liệu hóa thạch.

Tuy nhiên, Hiệp ước Khí hậu Glasgow đã lần đầu tiên đề cập tới vai trò của nhiên liệu hóa thạch trong khủng hoảng khí hậu. Đó là điều mà ngay cả Thỏa thuận Paris năm 2015 cũng không thể làm được. Hiệp ước kêu gọi giảm dần sử dụng than và giảm trợ cấp cho nhiên liệu hóa thạch.

Ngôn từ trong bản hiệp ước dự thảo mạnh mẽ hơn, song đã bị giảm nhẹ sau nhiều lần chỉnh sửa. Có lúc, tưởng như việc đề cập tới nhiên liệu hóa thạch tiếp tục bị loại bỏ khỏi hiệp ước khi Ấn Độ nói rõ họ sẽ không đồng ý với điều đó. Hiệp ước cần toàn bộ 197 bên nhất trí.

Tuy nhiên, tới gần cuối cùng, Ấn Độ đồng ý đề cập tới nhiên liệu hóa thạch nhưng với điều kiện là “giảm dần” than đá, chứ không phải “loại dần” than đá. Bộ trưởng Môi trường Ấn Độ Bhupender Yadav cho biết quốc gia Nam Á này sẽ khó ngừng dùng than đá và trợ cấp nhiên liệu hóa thạch khi đang cố gắng giải quyết tình trạng đói nghèo. Chủ tịch COP26 Alok Sharma đã phải vận động để các nước khác đồng ý với thay đổi đó nhằm cứu vãn Hiệp ước Khí hậu Glasgow.

Giám đốc điều hành quốc tế của tổ chức Greenpeace (Hòa bình Xanh), bà Jennifer Morgan, cho rằng việc hiệp ước có nhắc tới than đá là một thắng lợi của hội nghị năm nay. Bà nói: “Đã có tín hiệu phát đi rằng kỷ nguyên than đá đang chấm dứt. Đó là điều quan trọng”.

Ngoài ra, hiệp ước còn có một thay đổi gây tác động lớn nhất, đó là yêu cầu các bên tới dự COP27 năm 2022 tại Ai Cập với bản kế hoạch cập nhật về cắt giảm khí thải gây hiệu ứng nhà kính tới năm 2030. Theo Thỏa thuận Paris, các nước chỉ phải cập nhật mục tiêu vào năm 2025.

Khi cam kết của các nước đang không đáp ứng mục tiêu, nhiều nước đang phát triển ủng hộ đẩy nhanh tiến trình, cho rằng không thể chờ thêm 5 năm và đánh mất khoảng thời gian quan trọng. Hiệp ước Khí hậu Glasgow muốn các quốc gia tăng mục tiêu cắt giảm khí thải thường xuyên hơn, tiến dần tới mức phát thải ròng bằng 0. Một số chuyên gia cho rằng mặc dù yêu cầu cập nhật cam kết chống biến đổi khí hậu vào năm 2022 không mang tính ràng buộc, nhưng ít nhất yêu cầu này sẽ gây sức ép chính trị với các nước phát thải nhiều trong tương lai gần.

Về vấn đề tài chính, cách đây hơn 10 năm, các nước giàu đồng ý chuyển 100 tỷ USD/năm cho các nước đang phát triển để hỗ trợ chuyển đổi sang nền kinh tế phát thải ít carbon và thích ứng với khủng hoảng khí hậu. Tuy nhiên, các nước giàu đã không thực hiện được cam kết 100 tỷ USD vào hạn chót năm 2020.

Hiệp ước Khí hậu Glasgow đã có một điều khoản tăng gấp đôi số tiền dành cho thích ứng với khủng hoảng khí hậu tới năm 2025 so với mức năm 2019. Tuy nhiên, mục tiêu 100 tỷ USD có thể chỉ đạt được vào năm 2023. 

Ông Ani Dasgupta, Chủ tịch Viện Tài nguyên Thế giới, cho rằng điều quan trọng là COP26 đã yêu cầu các quốc gia phát triển báo cáo tiến độ thực hiện mục tiêu 100 tỷ USD. Các quốc gia cũng có tiến bộ trong xây dựng mục tiêu tài chính mới ngoài năm 2025. Các nước cũng đồng ý tăng ít nhất gấp đôi số tiền chi cho thích ứng với khủng hoảng khí hậu tới năm 2025. Đây là một tiến bộ rất quan trọng.

Những điều dang dở

Bất chấp những tiến bộ kể trên, COP26 vẫn không làm hài lòng tất cả vì còn những điều hạn chế. Một trong số đó là không có quỹ trách nhiệm. Đây là một điểm mà nhiều quốc gia đang phát triển và dễ bị tổn thương do khủng hoảng khí hậu cảm thấy thất vọng. Trước đó, họ hy vọng sẽ có quỹ dành để bồi thường thiệt hại do khủng hoảng khí hậu gây ra tại những nước bị tác động nặng nề nhất.

Ban đầu, các nước này hy vọng các nước giàu sẽ đóng góp tiền vào quỹ này để nếu có quốc gia nào trải qua thiên tai như lũ lụt gây phá hủy nhà cửa, thì số tiền có thể được sử dụng để giúp họ xây dựng lại. Theo thuật ngữ khí hậu, đây là quỹ dành cho “tổn thất và thiệt hại”.

Hiệp ước Khí hậu Glasgow công nhận tầm quan trọng của “tổn thất và thiệt hại” và đồng ý tăng cường hỗ trợ các nước bị ảnh hưởng. Nhưng thay vì đồng ý lập một quỹ dành riêng cho vấn đề này, hiệp ước chỉ kêu gọi đối thoại nhiều hơn. Điều đó có nghĩa là quỹ này có thể mất hàng năm mới được thành lập nếu các bên có ý định.

Đặc phái viên về khí hậu của Mỹ John Kerry cho biết Mỹ phản đối quỹ này, còn Liên minh châu Âu từng cho biết sẽ không ủng hộ. Australia cũng ngăn chặn ý định thành lập quỹ.

Nhận xét về Hiệp ước Khí hậu Glasgow, Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres nói: “Kết quả COP26 là một thỏa hiệp. Kết quả phản ánh lợi ích, mâu thuẫn và ý chí chính trị trên thế giới ngày nay. Đó là một bước tiến quan trọng, song chưa toàn diện”. Ông kêu gọi đẩy nhanh hàng động để đạt “mục tiêu 1,5 độ C”, kêu gọi các nước từng bước ngừng sử dụng than đá và bảo vệ các cộng đồng dễ bị tổn thương nhất.

Có thể nói COP26 là hội nghị quan trọng nhất kể từ năm 2015. Mặc dù kết quả chưa thực sự hoàn hảo và đầy đủ, nhưng hội nghị cũng cho thấy các nước đang nỗ lực bảo vệ “Hành tinh xanh” của chúng ta.

Một loạt quốc gia phát thải nhiều đã đưa ra cam kết mức về cắt giảm khí thải trong tương lai. Ấn Độ đồng ý đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2070, Saudi Arabia vào năm 2060, còn Brazil vào năm 2050. Hơn 100 quốc gia đã ký cam kết cắt giảm khí thải mê tan 30% vào năm 2030. Một nhóm quốc gia khác đồng ý ngăn chặn phá rừng vào năm 2030. Trung Quốc và Mỹ, hai quốc gia phát thải nhiều nhất thế giới, cũng lần đầu tiên thống nhất cùng thúc đẩy hành động và hợp tác chống biến đổi khí hậu…