Bây giờ hầu như không mấy ai nhớ rằng, cách đây 14 năm, một số phường ở Hà Nội đã từng triển khai phân loại rác thải tại nguồn. Năm 2006, với sự hỗ trợ của Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA), TP Hà Nội đã triển khai Dự án phân loại rác thải tại nguồn (Dự án 3R) tại một số quận. Người dân phân loại rác hữu cơ, rác vô cơ và rác tái chế, sau đó, lực lượng chức năng sẽ có xe để thu gom các loại rác riêng. Lúc đó, ai cũng kỳ vọng, Dự án 3R sẽ tạo "mồi lửa" để hình thành thói quen phân loại rác, động lực để Hà Nội tiến hành các giải pháp xử lý rác thải, trong đó có tái chế. Nhưng dự án chỉ tiến hành đến năm 2009. Khi số tiền tài trợ hết, thì việc phân loại rác cũng… dừng lại. Tại TP Hồ Chí Minh, địa bàn phát thải rác lớn nhất cả nước, cuối năm 2018, thành phố đã ban hành Quyết định số 44/2018/QÐ-UBND về việc Quy định phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn. Nhưng đến nay, các hoạt động phân loại rác thải tại nguồn vẫn rất ít chuyển biến. Ngay cả một số địa bàn người dân có ý thức phân loại thì sau khi thu gom, công nhân môi trường đô thị lại đổ "chung một rọ"! Hạ tầng thiếu hụt cộng với công nghiệp chế biến rác thải chưa phát triển vẫn là những vật cản lớn.

Không ít chương trình, dự án xử lý rác thải được quảng bá một cách rầm rộ. Nhưng chỉ một thời gian sau, nó lặng lẽ chìm dần. Việc thực hiện thu hồi pin cũ lần đầu xuất hiện ở Hà Nội và một số thành phố khác cách đây dăm bảy năm. Gần đây, lại tiếp tục có một số doanh nghiệp thực hiện việc thu hồi pin cũ. Cuộc sống ngày càng hiện đại, lượng pin thải ra môi trường ngày một lớn. Thu gom, rồi xử lý là việc vô cùng cần thiết. Nhưng nếu hỏi người dân có biết đến những hoạt động này không, thì câu trả lời là rất hiếm. Phần lớn người dân vẫn giữ thói quen bỏ thẳng những cục pin độc hại vào thùng rác.

Lượng rác thải vẫn cứ tiếp tục tăng lên, nhất là tại các đô thị lớn. Giả sử, nếu tính thu phí vệ sinh môi trường theo… cân nặng rác thải, thì sẽ tăng được nguồn thu đáng kể, bất kể là ở đô thị hay nông thôn. Nhiều nước trên thế giới đã áp dụng hình thức thu phí rác thải qua khối lượng, thể tích. Ðiều này bảo đảm sự công bằng, xả thải nhiều, sẽ phải chi trả nhiều hơn, thay vì cách tính "bình quân đầu người". Song từ lý thuyết đến thực tế luôn có khoảng cách. Phương pháp tính cân nặng hay thể tích phải thực hiện như thế nào cho phù hợp. Nếu không, tình trạng đổ rác bừa bãi vốn đã là vấn nạn, sẽ càng khó khắc phục hơn, bởi đó chính là một trong những cách để người ta… tránh phải trả tiền. Chưa kể, việc tính theo khối lượng, thể tích sẽ làm phát sinh thêm công việc ghi chép các số liệu để tính toán.

Để rác có thể thành tài nguyên, thì phải bắt đầu bằng công việc đơn giản đầu tiên như đã nói: Phân loại rác thải tại nguồn. Các biện pháp phải tiến hành đồng bộ, thay vì "đánh trống bỏ dùi" như giai đoạn trước. Cùng với phân loại, phải xây dựng cơ chế, chính sách hợp lý để khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào tái chế rác thải, xây dựng công nghiệp chế biến rác thải. Ðó mới là giải pháp căn cơ, có tính bền vững với xử lý rác thải và cần ưu tiên hơn so với việc đổi cách tính thu phí. Nếu thay đổi cách tính thu phí không hợp lý, giải pháp này sẽ dễ trở thành một giải pháp "tận thu".